Η πρώτη μου σκέψη για την παιδική παχυσαρκία ήταν ακριβώς ο παραπάνω τίτλος. Η αλήθεια είναι ότι μοιάζει λίγο ανατρεπτική η σκέψη αυτή, μια και αυτό που έχουμε συνηθίσει όλοι είναι να θεωρούμε τα υπέρβαρα – παχύσαρκα παιδιά ως προβληματικά. Η αλήθεια είναι ότι τα παιδιά αυτά αντιμετωπίζουν καθημερινά μεγάλο ρατσισμό και πολλές φορές περιθωριοποιούνται.
Πραγματικά, η παιδική παχυσαρκία είναι ένα κοινωνικό-βιοψυχολογικό φαινόμενο που εξελίσσεται ραγδαία τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα. Οι ειδικοί παλεύουν να αντιμετωπίσουν το θέμα, προσπαθώντας να ερμηνεύσουν και να ερευνήσουν παραμέτρους που συνδέονται με αυτό όπως: βιολογικοί παράγοντες, κληρονομικότητα, οργανικά ή διανοητικά προβλήματα, διατροφικές συνήθειες της οικογένειας, συμπεριφορές που καταστέλλουν ή ενισχύουν αυτή τη διατροφική στάση των παιδιών.
Σε αυτό το άρθρο επιθυμώ να ενημερώσω τους αναγνώστες για μία κατηγορία του παιδικού πληθυσμού που εκδηλώνει συμπεριφορές υπερφαγίας και οδηγείται στην παχυσαρκία χωρίς όμως να έχει δώσει ποτέ τέτοιες ενδείξεις στο παρελθόν.
Αναφέρομαι σε εκείνα τα παιδιά που οι διατροφικές τους συνήθειες ήταν φυσιολογικές, που είχαν την ικανότητα να διαχειρίζονται την όρεξή τους με μοναδικό σκοπό τον κορεσμό της πείνας τους και τίποτα άλλο. Παιδιά που γνώριζαν να αυτορυθμίζονται εξαιρετικά στο θέμα της λήψης τροφής χωρίς να χρειάζονται την άμεση παρεμβολή των γονιών τους σε αυτό.
Το προφίλ λοιπόν αυτών των παιδιών μοιάζει να είναι το ακόλουθο: συνεργάσιμα, υπάκουα, συμπονετικά, συνεπή στις υποχρεώσεις στην οικογένεια και στο σχολείο. Παιδιά γλυκά και καλά που συνήθως νοιάζονται πολύ για τους γονείς και τα αδέλφια τους, ευαίσθητα και καλόψυχα, δοτικά με τους φίλους τους.
Παιδιά που προσπαθούν να αποδείξουν ότι αξίζουν την αγάπη των άλλων κάνοντας σχεδόν ότι είναι αρεστό και αποδεκτό στους άλλους. Σπανίως εκφράζουν οδυνηρά συναισθήματα και πιστεύουν, ότι και αν τα δυσκολεύει στην καθημερινότητά τους, καλό θα ήταν να μην το μοιραστούν με κανέναν για να μην προκαλέσουν τη στεναχώρια ή την αποδοκιμασία των γονιών τους. Δυνατοί χαρακτήρες που έχουν το σθένος να λειτουργούν σαν εμάς τους μεγάλους που προσπαθούμε να έχουμε τον έλεγχο των καταστάσεων της ζωής μας.
Τι γίνεται όμως ξαφνικά και το παιδί αρχίζει σταδιακά να συσσωρεύει λίπος περιττό στο σώμα του; Που πήγε το εγκρατές – υπεύθυνο παιδί; Πότε η παιδική παχυσαρκία αρχίζει να λειτουργεί ως αντίδραση σε κάτι που συμβαίνει στο περιβάλλον;
Τα παιδιά λειτουργούν καλά όσο τα πράγματα γύρω τους κυλούν με έναν ομαλό και σταθερό τρόπο. Όταν τα πρόσωπα που τα περιβάλλουν και τα στηρίζουν αντιμετωπίζουν με αισιοδοξία και αποφασιστικότητα τη ζωή. Αν αυτό για κάποιο λόγο αλλάξει μπορεί το παιδί να αντιδράσει τρώγοντας πολύ. Για παράδειγμα, όταν η οικογένεια αντιμετωπίζει μία δυνατή ανθρώπινη κρίση όπως αρρώστια, απώλεια ενός μέλους της. Ή αν οι γονείς έχουν προβλήματα και έντονες αψιμαχίες μέσα στον γάμο, μπορεί το παιδί να εκφράσει την αγωνία, το φόβο, την απόγνωση, το πόνο, το θυμό, την ενοχή και την τιμωρία – αυτοτιμωρία, καταναλώνοντας τεράστιες και ανθυγιεινές (απαγορευμένες) τροφές. Η υπερφαγία ή η αλόγιστη χρήση τροφής όταν έχει ξεπεραστεί το αίσθημα κορεσμού αποκτά ένα νέο νόημα στη ζωή του παιδιού. Ασυνείδητα τρώει για να επικοινωνήσει στους άλλους, ότι κάτι δεν πάει καλά μέσα του, ότι έχει τρομοκρατηθεί από καταστάσεις άγνωστες σε εκείνο. Θέλει βοήθεια αλλά δεν γνωρίζει πώς να το εκφράσει. Αποζητά από το γονιό του να το διαβεβαιώσει ότι τα πράγματα θα γίνουν καλύτερα, ότι το αγαπά και το αποδέχεται παρ΄ όλο που δεν είναι «τέλειο» – υπέρβαρο.
Επίσης ένα άλλο νόημα της παραπάνω συμπεριφοράς είναι να λειτουργήσει με τρόπο αποπροσανατολιστικό. Το παιδί ασυνείδητα δημιουργεί πρόβλημα για να αποσπάσει την προσοχή των γονιών του απ΄ τα δικά τους δύσκολα θέματα. Έτσι αντί να μαλώνει ο μπαμπάς με τη μαμά αρχίζουν οι γονείς να συγκρούονται για το πρόβλημα του παιδιού ή και μερικές φορές με το ίδιο το παιδί για το βάρος του. Αν το παιδί καταλάβαινε ότι η οικογένεια θεωρούσε την παχυσαρκία μέγιστο πρόβλημα, η μητέρα πρόσεχε συνεχώς τη διατροφή της και το βάρος της, δεν είναι ιδιαίτερα δύσκολο να «χτυπήσει» στην αχίλλειο πτέρνα τους. Όσο και αν πληγώνει ένα παιδί η αρνητική ενασχόληση των γονιών με το βάρος του, προτιμά να βλέπει τους γονείς του μαζί να αντιμετωπίζουν το ίδιο σαν πρόβλημα παρά τη σχέση τους. Σε αυτή τη περίπτωση το παιδί ενώνει την οικογένεια μέσα από το πρόβλημά του και την κρατά ζωντανή.
Ένα άλλο πολύ συχνό παράδειγμα, είναι όταν είναι το πρώτο παιδί μίας οικογένειας και προστεθεί στην οικογένεια ένα αδερφάκι. Ξαφνικά εκεί που είχε λοιπόν όλη την προσοχή και την αγάπη όλης της οικογένειας (αλλά και του οικογενειακού περίγυρου) μόνο του, έρχεται κάποιος άλλος να την μοιραστεί. Βλέπει τον εαυτό του να μπαίνει σε δεύτερη μοίρα. Και αυτό το βιώνει σαν απόρριψη. Αδυνατώντας λοιπόν να αντιμετωπίσει αυτήν την απόρριψη, μπορεί να αρχίσει να τρώει πολύ προκειμένου να κατευνάσει αυτό το αρνητικό συναίσθημα. Αυτό γίνεται είτε εάν η μητέρα ασχολείται με δίαιτες και είναι πολύ σημαντικό στην οικογένεια κάποιος να είναι αδύνατος, προσπαθώντας να τραβήξει την προσοχή, είτε εάν η μητέρα δείχνει ότι είναι πολύ σημαντικό για αυτήν τα παιδιά της να τρώνε όλο τους το φαγητό, οπότε τρώει για να της αποδείξει το πόσο καλό παιδί είναι το ίδιο που δεν την στεναχωρεί και κάνει αυτό που περιμένει η μητέρα από αυτό να κάνει.
Τα υπέρβαρα παιδιά παραμένουν να είναι τα καλύτερα παιδιά ακόμα και αν λειτουργούν αντιδραστικά. Ως ειδικός θεωρώ ότι χρειάζονται ενίσχυση στο να μπορούν να είναι καλύτερα με τον εαυτό και το σώμα τους χωρίς να το επιβαρύνουν. Το πιο σημαντικό εξάλλου, είναι ένα υπέρβαρο παιδί, να είναι «λειτουργικά υπέρβαρο», δηλαδή να έχει αυτοπεποίθηση, να είναι κοινωνικό, να διεκδικεί πράγματα και να αναπτύσσει δεξιότητες που τυχόν έχει, χωρίς να αυτοκαθορίζεται με βάση το βάρος του. Αυτά τα καλά παιδιά χρειάζονται την αμέριστη συμπαράσταση, αποδοχή, καθοδήγηση και φροντίδα γονιών, φίλων, δασκάλων και ειδικών. Η επίκριση και ο κοινωνικός στιγματισμός δεν βοηθούν στην επίτευξη του στόχου, δηλαδή να νοιώθουν και να είναι ΚΑΛΑ, ΤΑ ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΠΑΙΔΙΑ, ΜΕ ΛΙΓΟΤΕΡΟ «ΒΑΡΟΣ».
Αφιερωμένο σε όλους εκείνους τους γονείς και ειδικούς του χώρου που προσπαθούν να ξελαφρώσουν αυτά τα παιδιά ΔΙΑΜΑΝΤΙΑ!!!
