Όρια και υπευθυνότητα στα παιδιά
Η οριοθέτηση των παιδιών
Η επιβολή ορίων αποτελεί μέρος της καθημερινότητας κάθε γονιού. Οι προηγούμενες γενιές ταύτιζαν την οριοθέτηση με την τιμωρία, σήμερα όμως μιλάμε περισσότερο για καθοδήγηση, ή για έναν τρόπο να διδάξουμε τα παιδιά μας πώς να τα βγάζουν πέρα στον κόσμο.
Μέσα από την οριοθέτηση, ένας γονιός δεν υποδεικνύει απλώς στο παιδί του τι πρέπει να πει ή τι πρέπει να κάνει, αλλά και το βοηθά να διαχειριστεί τις παρορμήσεις και τα άγχη του. Τα όρια που επιβάλλει ο γονέας εσωτερικεύονται και βοηθούν τα παιδιά να νιώθουν ασφαλή.
Οι αταξίες, οι σκανταλιές και η παραβίαση κανόνων αποτελούν φυσικό και αναπόφευκτο κομμάτι της ανάπτυξης. Τα παιδιά είναι περιπετειώδη, έχουν έντονες παρορμήσεις και μία ισχυρή ανάγκη για ανεξαρτησία. Η πρόκληση για τους γονείς είναι να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν τα αναπτυξιακά αυτά ζητήματα με ένα θετικό και εποικοδομητικό τρόπο.
Τα όρια
Τα όρια είναι ουσιαστικά οι προσδοκίες που έχουν οι γονείς από τα παιδιά τους. Είναι κατευθυντήριες γραμμές ή κανόνες, που δίνουν στα παιδιά το μήνυμα: «Νοιάζομαι για σένα. Θέλω να είσαι ασφαλής, να συμπεριφέρεσαι υπεύθυνα και να ενδιαφέρεσαι για τα συναισθήματα των άλλων, για να μάθεις έτσι να χτίζεις καλές σχέσεις.
4 είδη ορίων
· Αυτά που προλαμβάνουν σωματικές βλάβες
· Αυτά που προστατεύουν υλικά αντικείμενα
· Αυτά που αποτρέπουν συναισθηματικά πλήγματα
· Αυτά που διδάσκουν το σεβασμό στους άλλους
Κάποιες γενικές κατευθύνσεις για την οριοθέτηση των παιδιών
Οι κανόνες και τα όρια αφορούν τα σημαντικά ζητήματα. Τα υπερβολικά όρια αποτελούν βάρος και ανακόπτουν την ανάπτυξη των παιδιών. Σαν γονιός, χρειάζεται να βάλετε προτεραιότητες.
Τα όρια πρέπει να είναι λογικά και να λαμβάνουν υπ’ όψη την ηλικία και το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού. Αναρωτηθείτε αν μπορεί το παιδί να κάνει αυτό που του ζητάτε.
Τα όρια πρέπει να είναι ξεκάθαρα, θετικά διατυπωμένα και να προάγουν το να μάθει το παιδί αυτό-πειθαρχία.
Οι κανόνες πρέπει να εφαρμόζονται με συνέπεια. Αν δεν υπάρχει σταθερότητα στην εφαρμογή τους, το παιδί θα μπερδευτεί.
Καθώς το παιδί μεγαλώνει, οι κανόνες θα πρέπει να αλλάζουν και να προσαρμόζονται και να δίνονται περισσότερες ελευθερίες.
Τα παιδιά μπορούν να συμμετέχουν τα ίδια στη θέσπιση κανόνων. Το να ζητάμε τη γνώμη τους ενισχύει την αυτοεκτίμηση και τον αυτοέλεγχό τους.
Οι κανόνες δεν πρέπει να είναι αυθαίρετοι αλλά να συνοδεύονται από εξήγηση και αιτιολόγηση.
Ο γονιός θα πρέπει να περιμένει ότι το παιδί του θα ελέγξει την ικανότητά του να είναι σταθερός και συνεπής, παραβιάζοντας τους κανόνες. Τα παιδιά «τσεκάρουν» τους γονείς για να δείξουν την ανεξαρτησία τους και να δουν αν οι γονείς θα εμμείνουν σε αυτά που δηλώνουν ως σημαντικά.
Η απουσία ορίων ή τα υπερβολικά, άκαμπτα όρια προκαλούν στα παιδιά θυμό, άγχος ή φόβο. Τα συγκεκριμένα, θετικά και σταθερά εφαρμοζόμενα όρια αποτελούν ένα σημαντικό βήμα προς τον αυτοέλεγχο και την υπεύθυνη συμπεριφορά και δίνουν στα παιδιά αίσθημα ασφάλειας.
Τι λειτουργεί συνήθως:
Καθορίστε σαφείς κανόνες. Συνήθως οι καβγάδες ανάμεσα σε ένα γονιό και το παιδί του περιστρέφονται διαρκώς γύρω από τα ίδια θέματα. Για το λόγο αυτό, χρειάζεται οι κανόνες να είναι σαφείς και ξεκάθαροι. Για παράδειγμα, πείτε στο παιδί ότι επιτρέπεται να βλέπει τηλεόραση μόνο αφού έχει τελειώσει τα μαθήματά του. Αυτό θα μειώσει καθημερινές μάχες και διαρκείς διαπραγματεύσεις.
Χρησιμοποιήστε την έννοια της φυσικής συνέπειας σαν ένα είδος τιμωρίας, όταν οι κανόνες παραβιάζονται. Για παράδειγμα, αν ο γιος σας σπάσει το τζάμι του παραθύρου παίζοντας ποδόσφαιρο μέσα στο σπίτι, ζητήστε του να πληρώσει την αντικατάστάσή του με το χαρτζηλίκι του. Αν η συνέπεια συνδέεται με τη συμπεριφορά ή την παραβίαση του κανόνα, το μήνυμα ότι η συγκεκριμένη συμπεριφορά δεν είναι αποδεκτή ενισχύεται.
Μιλήστε για τα συναισθήματα. Αν το παιδί σας μιλάει θυμωμένα, απότομα ή υβριστικά, κουβεντιάστε μαζί του για το τι το έχει θυμώσει ή αναστατώσει. Όταν τα συναισθήματα ανοίγονται και συζητιούνται, η ανάγκη να είναι κανείς επιθετικός στη συμπεριφορά του μειώνεται.
Σε αυτές τις ηλικίες η ενίσχυση ή η επιβράβευση εξακολουθεί να λειτουργεί. Αν η κόρη σας παραμελεί το στρώσιμο του κρεββατιού της, μπορείτε να της υποσχεθείτε μία βόλτα στο εμπορικό κέντρο αν στρώνει καθημερινά το κρεββάτι της π.χ. για μία εβδομάδα.
Δώστε χώρο στο παιδί να ζητήσει πράγματα και να σας εξηγήσει το σκεπτικό του. Μπορεί να μη συμφωνήσετε τελικά, αλλά είναι σημαντικό να δώσετε στο παιδί την ευκαιρία επιχειρηματολογήσει και να υπερασπιστεί τον εαυτό του
Όταν το παιδί σας παραβιάζει κανόνες, βοηθήστε το να κατανοήσει καλύτερα τη συμπεριφορά του. Συνδέοντας τις πράξεις του με τα συναισθήματά του, θα αποκτήσει καλύτερο έλεγχο.
Όταν είναι εφικτό, παραχωρείστε στο παιδί καινούρια προνόμια. Αν ο 10χρονος γιος σας θέλει να πηγαίνει μόνος του στο σχολείο, βοηθήστε τον να εξασκηθεί κάνοντας τη διαδρομή μαζί του, μέχρι να νιώσετε άνετα να τον αφήσετε μόνο του.
Συζητήστε με άλλους γονείς. Ανταλλάξτε ιδέες και συγκρίνετε εμπειρίες. Πάντοτε όμως οι τελικές αποφάσεις είναι δικές σας. Ο κάθε γονιός έχει τις δικές του αρχές και αξίες που καθορίζουν και τα όρια που θα βάλει στο παιδί του.
Κάθε συζήτηση σχετικά με κάποια αταξία ή κακή συμπεριφορά, ας τελειώνει με μία σαφή διατύπωση μίας θετικής δεξιότητας. Για παράδειγμα, πείτε στον 7χρονο γιο σας: «Όταν θέλεις να αγοράσεις κάρτες Yu-Gi-Oh, να ζητάς χρήματα από μένα. Δεν πρέπει να δανείζεσαι λεφτά από τους φίλους σου»
Καλό είναι να έχετε ρεαλιστικές προσδοκίες. Ακόμα και αν η 9χρονη κόρη σας δείχνει εξωτερικά σαν να είναι 12, θα γκρινιάξει και θα κλαψουρίσει. Δείξτε υπομονή. Χρειάζεται χρόνο για να αναπτυχθεί.
Βοηθήστε το παιδί να αναπτύξει την κρίση του. Μιλήστε μαζί του για το κάπνισμά, τα ναρκωτικά κ.λ.π. Διδάξτε το μέσα από προσωπικά σας παραδείγματα, για το πώς π.χ. όταν ήσασταν στην ηλικία του αντιμετωπίζατε τους νταήδες ή καταφέρνατε να μην υποτάσσεστε στις προσταγές της παρέας. Μέσα από παιχνίδι ρόλων, βοηθήστε το παιδί να εξασκηθεί στο να διεκδικεί και να προστατεύει τον εαυτό του.
Τι δε λειτουργεί:
Το να ενοχοποιείτε ή να ντροπιάζετε το παιδί. Όταν η κόρη σας βάζει τα κλάματα μέσα στο μαγαζί επειδή αρνείστε να τις πάρετε τα ακριβά αθλητικά που θέλει, ας μην της επισημάνετε ότι «Κάνει σαν μωρό». Η φράση αυτή περνά το μήνυμα στο παιδί ότι τα συναισθήματά του είναι κακά, άρα το ίδιο είναι προβληματικό, και προκαλεί ένα πλήγμα στην αυτό-εκτίμησή του. Ακόμα και όταν λέτε «όχι», σεβαστείτε την επιθυμία του παιδιού και περιβάλλετε με αποδοχή τις συναισθηματικές του αντιδράσεις.
Το να «κόβετε την κουβέντα». Αν το παιδί σας ζητήσει κάτι και εσείς είστε εντελώς απρόθυμοι να το διαπραγματευτείτε, θα κατακλυστεί από θυμό. Η διατήρηση ενός ανοιχτού διαλόγου είναι σημαντικό μέρος μίας υγιούς σχέσης γονέα-παιδιού.
Η χρήση πολύ αυστηρής τιμωρίας. Η τιμωρία θα πρέπει να είναι ανάλογη του «εγκλήματος»! Αν το παιδί σας πάει άγραφτο μία μέρα στο σχολείο, το να του απαγορεύσετε π.χ. την τηλεόραση για μία εβδομάδα είναι υπερβολή.
